Bijeli ili ljubičasti, ali i drugih boja, ljiljani su jedni od najrasprostranjenijih biljaka na svijetu. Zbog svog porijekla, ali i umjerene klimatske zone u kojoj cvjetaju, kao i mogućnosti da prezimi u bašti mogu se naći na gotovo svim kontinentima.
Njegova povijest i simbolika počinje još od Egipta, i smatralo se da ljiljan predstavlja simbol ljepote i vladarskog dostojanstva. Ta prvobitna simbolika zadržala se i kasnije, a upravo vladarsko dostojanstvo kasnije će biti prožeto i kroz heraldiku. U antičkoj Grčkoj simboliku ljiljana vezujemo za boginju Heru, smatrajući da su bijeli ljiljani nastali od kapljica njenog mlijeka koje su padale na tlo. Ovakve scene zadržavaju se i u kršćanstvu: ljiljan niče na mjestima gdje su padale kapljice znoja i suza u posljednjim trenucima života Isusa Hrista; ali i izbačene Eve iz Edenskog vrta koja plaće iskrene suze pokajanja i na tim mjestima gdje suze padaju – rastu ljiljani.
Nasuprot grčkoj, u rimskoj mitologiji boginja Venera, nastala iz morske pjene, samim pogledom na ljiljana postaje opsjednuta njime: čistoća i bjelina, kao i njegova ljepota morile su je, te im je po priči, darovala „ružan“ tučak koji do danas ostaje simbol pohotne želje. Upravo zbog toga njegova simbolika proteže se u dvije krajnosti: s jedne strane povezuje se sa erotičnošću dok sa druge strane je sinonim za čednost i kršćansku čistoću. Te sa jedne strane imamo erotični ljiljan koji se u Pesmi nad pesmama povezuje sa plodnošću i erotičnošću, a sa druge strane je znak čistoće i u ranokršćanskoj umjetnosti ljiljan se pojavljuje kao oznaka svetih djevica. Najsnažnija simbolika ljiljana je u kršćanstvu, te ne čudi što govorimo o Marijinom ljiljanu kojeg u Novom zavjetu Krist povezuje s odricanjem od materijalnih stvari i prepuštanjem božjoj ljubavi. Također u kršćanskoj umjetnosti bijeli ljiljan Bogorodice, te na nekim prikazima Blagovijesti arhanđel Gabrijel često drži bijeli ljiljan (i smatra se da je ljiljan njegov znak). Kao simbol kreposti i čistoće on predstavlja obilježje većeg broja svetaca, npr. ljiljan Sv. Antuna i na njegov blagdan dijele se i blagoslove ljiljani na mnogim mjestima.
Postoje mnogi likovni prikazi ljiljana od kojih su najpoznatiji: scena koja se nalazi u palači u Knososu (mladić i djevojka beru ljiljane), mnogi prikazi Blagovijesti (Paolo de Matteis, The Annuncation 1712. godine), ili Alfons Muha „Ljiljan“.
Jedan od najinteresantnijih prikaza sa naših prostora, je svakako slika Antona Peana, gdje je naslikao upravo ljiljane. Prepoznatljivog likovnog rukopisa, jakog kolorita, on slika ovaj cvijet, koji je odudarao od njegovih primorskih motiva po kojima je ostao poznat.
Ipak, ljiljan možda i najveću primjenu ima u heraldici, a naročito vrsta ljiljana „lijer“ koja je znamenje kraljevskog dostojanstva. Kao oličenje kraljevske časti uočavaju se na krunama i žezlima kraljevskog porijekla. Od 11. stoljeća na zastavama koje kralj nosi prije nego krene u bitku, sve više dominiraju heraldički ljiljani koji potiskuju lavove i geparde koji su se prije nalazili na zastavi Sen Denija. Luj VII. i Luj VIII. kuju novac sa. cvjetovima ljiljana, dok je za vrijeme Luja VII. Odjeća, koju kralj nosi za obred miropomazanja posuta cvjetovima ljiljana, kao simbolom čistoće. Oko 1250. godine stilizirani cvijet ljiljana je znamenje kraljevske vlasti i to ostaje sve do 1830. godine. Na našim prostorima stilizirani cvijet ljiljana smatra se grbom porodice Buća od 1351. godine. Prilikom posjeta francuskom dvoru Nikola Petrov Buća (inače protovestijar cara Stefana Uroša IV. Dušana) je dozvolu za nošenje francuskog krina dobio kao priznanje od francuskog kralja za svoje izuzetno ponašanje. Grb koji sadrži ljiljan možemo vidjeti na mnogim srednjovjekovnim građevinama koje su bile u vlasništvu obitelki Buća (u Tivtu srednjovjekovni kompleks Buća – Luković).
Prilikom slikanja grbova plemićkih porodica s područja Boke, akademska slikarica Tanja Nikolić naslikala je između ostalih i ljiljan, koji je još jednom ispričao priču o ovoj plemićkoj obitelji, preko likovnih ostvarenja Nikolićke.
Ljiljan se pojavljuje i na grbu obitelji Mediči, a postaje i do dan danas ostaje simbol Firence. Da je ljiljan, njegov izgled ali i bogata simbolika inspirirao ne samo likovnu umjetnost govori nam i „Ljiljan u dolu“ naslov romana Onorea de Balzaka, a nadahnuće je pronašao u redovima Pesme nad pesmama.
Ljiljan je simbol čistoće i veličanstvenosti, bezuvjetne ljubavi i milosrđa. Bijeli (koji je i najzastupljeniji) simbolizira nevinost i čistoću, dok ljubičasti simbolizira sreću. S ovako bogatom simbolikom i ne čudi što ljudi na našim prostorima, katkad znaju ženskom djetetu nadjenuti ime Ljiljana.
Marija Saičić
Slika: Anton Pean - Ljiljani
Literatura:
http://www.artnit.net/flora-doma/item/3049-simbolika-ljiljana.html posjet: 26. 2. 2023. godine u 12.16 sati
Larousse - Mali rečnik simbola, Nanon Garden - Rober Olorenšo - Žan Garden - Olivije Klajn, Laguna, Beograd, 2011.
Leksikon ikonografije, liturgije i simbolike zapadnog kršćanstva, ur. Anđelko Bandurina, Sveučilišna naklada Liber, Kršćanska sadašnjost, Institut za povijest umjetnosti, Zagreb, 1979.
“Prilozi za proučavanje heraldike roda Buća”, Leonid Kampe, Godišnjak Pomorskog muzeja u Kotoru, Kotor 2010.
“Prilozi proučavanju genealogije I heraldike znamenitih vlasteoskih rodova u Kotoru prve polovine XIV vijeka”, mr. Jovan J. Martinović, Godišnjak Pomorskog muzeja u Kotoru broj XII., Kotor 1964.
